سم مار عمدتاً برای بی حرکت کردن و کشتن شکار می باشد و از نظر دفاعی احتمالاً اهمیت حیاتی دارد . نیش دندان یا فنگ Fang را به دندان تغییر شکل یافته مار گویند که شیار دار یا مجوف است (همانند سوزن تزریقات) .

فنگ‌ها در گروه افعیها بزرگ هستند و روی استخوان فک بالا قرار دارند و توسط ماهیچه‌ها حرکت می کنند . در صورتیکه فنگ‌ها در گروه الاپیده مانند کبراها کوتاهتر و به طور ثابت روی استخوان فک بالایی قرار می گیرند . این فنگ‌ها در مار دریایی کوتاهتر و همراه چند دندان معمولی روی استخوان فک بالایی قرار دارند .

مارهای نیمه سمی گروه کلوبریده غالباً دارای فنگ‌های شیار دار و در قسمت خلفی فک بالایی قرار می گیرند .

سم مار که به آن ونوم Venom می گویند ، مخلوطی از مواد بیولوژیکی متشکل از پلی پپتیدهای آنزیمی و غیر آنزیمی که عملشان در انسان موجب بروز مسمومیت‌های مار گزیدگی می شود . در اغلب مارها سم تولید شده در یک جفت غده سمی ذخیره می گردد . غده سمی مار از نظر تشریحی شبیه به غده تغییر شکل یافته پاروتید پستانداران است . این غده در اغلب مارها در فضایی واقع در پشت چشم و روی استخوان فک بالایی که به سمت پائین و عقب چشم امتداد دارد به عبارت دیگر بین چشم و گوشه دهان قرار می گیرد . با حرکت سریع استخوان‌های سر و فشار وارده توسط ماهیچه‌ها به غده سمی ، مقداری سم از راه کانالی که به دندان سمی متصل است به شکار منتقل می شود.

سم مار حاوی فسفولیپاز A و یا ترکیبی از آنست (Phospholipase A) بعضی از فسفولیپازها نسبتاً غیر سمی و برخی دیگر به شدت سمی و عصب گرا (Neurotoxic) و ماهیچه گرا (Myotoxic) هستند . سم اغلب افعی‌ها دارای اندوپپتیداز و ارژنین استرهیدرولیز می باشد (Endopeptidases and arginine esterhydrolases) که در بروز کاهش فشار خون ، خونریزی و نکروز کمک می کنند . سم مار جعفری (Echis carinatus) احتمالاً دارای اکارین (Ecarin) است که اثر شدید پروترومبین را دارد و اختلالات انعقادی را باعث می شود . ظاهراً سم افعی شاخدار یا (Cerastes) اثر مشابهی دارد . سم کبرای جنوب (Walterinnesia) و کفچه مار (N.naja oxiana) مانند سایر گروه الاپیده دارای پلی پپتید نروتوکسین همراه با فلجی پس سیناپس اعصاب ماهیچه ای است . سم مار شاخدار ایرانی خاصیت پیش سیناپسی نروتوکسین و فسفولیپااز را دارد . سم مارها دریایی دارای خواص نروتوکسین و مایوتوکسین و فسفولیپاز می باشند .

پراکندگی و ویژگیهای مارهای سمی جهان در جدول شماره ۳ تحت عنوان رده بندی مارهای سمی جهان نشان داده می شود .

علاوه بر آنزیمها ، مقادیر مختلفی از ترکیبات پلی پپتیدی یا لیپیدها ، کربوهیدراتها و یونهای فلزی مانند سدیم ، پتاسیم ، منیزیم ، روی ، کلسیم ، مس ، منگنز و از عناصر غیر فلزی سموم می توان فسفر و کلر را نام برد که به نسبت‌های مختلف در بعضی از سموم مارها وجود دارد . بطور کلی ۹۰ تا ۹۲ درصد وزن خشک سم مار حاوی بیش از یک توکسین اصلی است . اثر سم مار در انواع مارها بر روی نسوج زنده متفاوت و ممکن است یک یا چند خاصیت سمی در سم یک نوع مار موجود باشد . با تزریق سم مار به حیوانات آزمایشگاهی آثار ظاهر شده با نشانی های بالینی از تمام خواص سم خواهد بود . به عبارت دیگر سم مار از نظر آزمایشگاهی از یک سری عوامل و فاکتورهای مختلف تشکیل می شود . بنابراین تصویر نهایی مسمومیت با سم مار حاصل فعل و انفعالات پیچیده متقابل بین پلی پپتیدهای زهری با آنزیمهای گوناگون و محیط داخلی بدن انسان است .

به طور کلی آثار مسمومیت با سم مار به دو گروه موضعی و سیستمیک تقسیم می شود آثار مسمومیت موضعی عبارت از ورم موضعی ، نکروز بافت ، طاول و غیره می باشند . از آثار مسمومیت سیستمیک می توان از مسمومیت عصبی ، مسمومیت خونی ، مسمومیت عضلانی و مسمومیت‌های قلبی و کلیوی نام برد .

از نظر بالینی زهر افعیها خون گرا یا موثر در خون (Vasculotoxin) و زهر مارهای الاپیده مانند کبرا عصب گرا یا موثر در عصب (Neurotoxin) و زهر مارهای دریایی ماهیچه گر یا موثر در ماهیچه (Myotoxin) میباشند .

به طور خلاصه سم مار ممکن است حاوی فاکتورهای نروتوکسین ، پروتئولیتیک ، انعقاد کننده خون ، فسفاتازها ، کولینسترازها ، هیالورونیدازها ،‌ امینو اسید اکسیداز و آنزیمهای دیگر باشد که می توان آنها را جداگانه مورد مطالعه قرار داد .

برای مطالعه فاکتورهای مختلف سم از روشهای متفاوتی استفاده می شود . روشهای فیزیکی و شیمیایی مانند کروماتوگرافی ، ژا فیلتراسیون به وسیله سفادکسها ،‌جدا سازی پروتئین‌ها توسط الکتروفورز ، اسپکتروفوتومتری و تعیین PK‌ها ، مطالعه متابولیکی مانند اندازه گیری فعالیت آنزیمی ، روشهای ایمونوشیمیایی مانند ایمونودیفوزیون اوکترلونی Ouchterlony، ایمونوالکتروفورز و غیره .

می دانیم که مایعات بیولوژیک حاوی مجموعه ای از پروتئین‌های مختلفی بوده و به منظور بررسی پروتئین به خصوص ، روش جداسازی می بایستی به گونه ای انتخاب شوند تا نسبت به پروتئین مورد نظر کاملاً ویژگی داشته باشند . تهیه پادتن بر علیه پروتئین‌های بخصوص دارای ویژگی بوده و بر همین اساس می توان پروتئین مورد نظر را از یک نظر را از یک مجموعه جدا نمود .

روشهایی که در حال حاضر مورد استفاده قرار می گیرند همگی بر مبنای کمپلکس بین پادتن – پادگن استوار می باشند و روشهای ایمونولوژی با اندازه گیری یک و یا تعدادی از ترکیبات نظیر سیستم پادتن ، پادگن و مجموعه زینهاری انجام می شوند

اثر سم روی عناصر سلولی و مایعات بدن :

سموم منعقد کننده به دو گروه تقسیم می شوند : گروه اول که با استفاده از روش آزمایشگاهی یا این ویترو (invitro) فیبرینوژن خالص را بدون حضور کلسیم یا عصاره سلولی و پروترمبین منعقد و آنزیمهای پروتئولتیک این سمها مانند پاپائین فیبرینوژن را به ژل فیبرینی تبدیل می کند . گروه دوم قادر به انعقاد فیبرینوژن نیستند و آنها پروترومبین را ترومبین تبدیل می کنند و می توان گفت که خاصیت آنها مانند تریپسین ولی به مراتب قویتر و موثرتر است . آنزیمهای پروتئولتیک این سم‌ها تخریب سلولهای ماهیچه ای را افزایش می دهند و از رساندن خون به سلولها جلوگیری می کنند و احتمالاً هیستامین را آزاد می نمایند . فسفاتازها رل بسیار مهمی در مسمومیتها دارند و باعث همولیزخون و ناراحتی های قلبی می شوند . همولیزی که در اثر سم ظاهر می شود به علت تبدیل شدن لیستین به لیزوستین است که روی ماهیچه‌های قلب و عمل فیبرین سازی اثر دارد و با ایجاد نقصان در پتاسیم و آب بدن و همچنین مورد حمله قرار دادن سلولهای اندوتلیوم باعث خونریزی ششها می گردد .

چنانچه سم کبرا رقیق باشد این عمل ساده تر انجام می گیرد . از نظر بالینی سمهای منعقد کننده خون اگر به مقدار زیاد و به تدریج و آهسته وارد جریان خون شوند خاصیت انعقاد خون را از بین می برند یعنی خون را دفیبرینه نموده باعث عدم انعقاد خون می گردند . اگر مقدار این سم زیاد باشد و به سرعت وارد جریان خون گردد باعث انعقاد خون در عروق شده و سرانجام مرگ فرا می رسد . در مورد سمهای پروتئولتیک مقدار سم چنانچه کم باشد در محل گزش تورم و درد ایجاد می شود و اگر زیاد باشد موجب قانقرایا یا نکروز موضعی می گردد . در مورد سمهای همولتیک وجود هموکلوبینوری یا خونریزی در ادرار و کم خونی از نشانی های بالینی بشمار می روند . معمولاً سمی که خون را منعقد می کند خاصیت پرتئولتیک را نیز دارد .

سم عصب گرا یا نروتوکسین عوارض مختلفی مانند فلجی و غیره در سلولهای عصبی ایجاد می کند تقریباً ۲۱ درصد پروتئین اصلی سم کبرای را فاکتور نروتوکسین تشکیل می دهد . از نشانی‌های بالینی این سم اختلال بینایی ، فلج و تنگی نفس می باشد . در این حالت بیمار با یک چشم اشیاء را بهتر تشخیص می دهد و چنانچه از او پرسش‌هایی شود مانند اشخاص مست پاسخ می گوید و خیلی آهسته صحبت می کند . علائم مسمومیت سیستمیک توسط مار کبرا به سرعت آشکار شده ( در مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه) و مراجعه سریع بیمار به بیمارستان را ایجاب می نماید . سم این گروه از مارها عوارض عصبی محیطی و مرکزی دارند . در مورد اعصاب محیطی اثر این سم مانند کورار بوده اختلال انتقال عصبی در سیناپس عصبی – عضلانی از پی آمد آن است . علائم عصبی محیطی این مسمومیت عبارتند از فلج عضلانی ( از جمله ماهیچه‌های تنفسی ) ، اختلال در اعصاب جمجمه ای مانند افتادگی پلکها Ptosis، لوچی Strabismus تنگی مردمک چشم ، ناتوانی در ادای صحیح کلمات ، اختلال در عمل بلع و ریزش آب دهان ، علائم سیستمیک مسمومیت به صورت توقف مراکز عصبی تنفسی ، گیجی ، تهوع و استفراغ شدید ، خواب آلودگی ، بیهوشی و ندرتاً با جملات تشنجی توام می باشد . علت مرگ معمولاً توقف تنفس به علت فلج عضلات تنفسی است که ممکن است حتی در کمتر از ۳۰ دقیقه پس از گزش اتفاق بیافتد .

بعضی از بیماران به علت عوارض مسمومیت مراکز عصبی در حالت اغماء و بیهوشی می میرند . مهمترین تظاهرات بالینی زهر افعیها ،‌ورم و درد موضعی همراه با نکروز و گانگرن اندام است . زهر افعیها از طریق عروق لنفاوی سطحی پوست منتشر می شود و در مسیر خود سبب درد و تورم شدید ،‌گاهی همراه با طاول ، تراوشات خونابه ای و ترمبوزهای سطحی می باشد که به آهستگی گسترش می یابند .

از علائم مسمومیت با زهر مار جعفری (اکیس) ، پیدایش ورم ، درد و نکروز است . تهوع ، استفراغ ، سرگیجه و سر درد در عده ای دیده شده است . افزایش ضربان قلب ، بزرگ شدن غدد لنفاوی و دردناک بودن آنها ،‌پیدایش طاول و نکروز بافت اطراف محل گزش را می توان از آثار بالینی بشمار آورد . عوارض خونی سم مار جعفری در اثر آنزیم انعقاد زا سبب تبدیل پروترومبین به ترومبین و در نهایت با رسوب فیبرینوژن همراه با پلاکت‌ها به صورت لخته‌های کوچک و در نتیجه کاهش فاکتورهای انعقادی ظاهر می گردد . این مجموعه همزمان فیبرینولیز ثانویه و یک فاکتور مخرب عروقی (Vasculotoxin) به نام Hemorragin سبب خونریزی عمومی در بیماران می گردد .

سم مار دریایی سبب مسمومیت عضلانی ، فلج عضلات چشم ، گشادی مردمک چشم ،‌قفل شدن دهان ، اختلال بلع ، گاهی نارسایی حاد کلیوی به علت میوگلوبینوری و بالاخره نارسایی کبدی می گردد . سم مار حاوی آنزیمهای دیگری مانند پروتئاز (Protease) که در سم کفچه مار و بعضی انواع افعیها وجود دارد عملش مانند تریپسین بوده ولی قدرت و اثرش به مراتب بیشتر است . ارپسین (Erepsin) و فسفواستراز Phosphosterase و کولین استراز Cholinsterase آنزیمهای دیگری هستند که در سم کبرا وجود دارند و باعث پیدایش کولین و اسید استیک می گردند . احتمالاً این آنزیمها در سم گروه افعیها وجود ندارند . هیالوذونیداز Hyaluronidase آنزیمی است که باعث افزایش بیماری‌های جلدی نزد پستانداران می شود . اسید هیالورونیک مقاومت سلولها و بافتهای مختلف را افزایش می دهد و از نفوذ مواد خارجی به سلولها جلوگیری می کند . در صورتیکه هیالورونیداز این مقاومت را تقلیل می دهد و باعث نفوذ مواد خارجی و جذب سلولی کی گردد . ژل داخل سلولی و نسج همبند مانند سد محکمی است که مانع نفوذ سم به داخل بافتها می شود و احتمالاً این سد توسط هیالورونیداز که یک آنزیم حلال است شکسته می شود .

آنزیمهای ریبونوکلئاز و دیزوکسی ریبونوکلئاز (Ribonuclease and Desoxyribonyclease) عمل هیدرولیز را افزایش می دهند و اغلب در سم مارهایی که دارای خاصیت عصب گرا یا نروتوکسین هستند مانند کبرا وجود دارند . آنزیم افیواوکسیداز Ophio-oxidase به تنهایی سمی نیست ولی موجب آزاد شدن پروتئاز و باندهای چربی و در نتیجه اتولیز و عفونت را باعث می گردد . به طور کلی هیالورونیداز جذب سلولی را تسریع و افیواوکسیداز به اتولیز و فاسد شدن مواد کمک می کند . سم عصب گرا شکار را فلج کرده و لستیاناز Lecithinase قسمت داخلی و شفاف اندوتلیال را مورد حمله قرار می دهد و لیزوستین تولید شده در تخریب و از بین بردن سلولها موثر است و سرانجام پروتئاز به گلبولهای قرمز حمله می کند و موجب تخریب آنها می شود . به عبارت دیگر سم اغلب مارها دارای خواص منعقد کننده و پروتئولتیک است که از اجزاء مختلف تشکیل می شود . این اجزاء را همانطوری که گفته شد می توان با روشهای آزمایشگاهی مورد بررسی قرار داد . سم مار خاصیت اسیدی دارد و وزن مخصوص آن بین ۱۰۳۰-۱۰۷۰می باشد سم خشک شده در آب مقطر و سرم فیزیولوژی به خوبی قابل حل است . جدول شماره ۴ مقایسه وزن مولکولی و سم نوروتوکسین در نمونه‌هایی از چهار گروه اصلی مارهای سمی جهان را نشان می دهد .

تهیه سم مار :

برای تهیه سم مار در گروه الاپیده مانند کبرا از یک شیشه مخصوص استفاده می شود . درب شیشه را با یک ورقه لاستیک نازک می بندند (مثلاً از جنس تیوپ موتور سیکلت) ، با یک چوب یا عصایی که در پس گردن مار قرار می گیرد آنرا مهار می کنند . بدین ترتیب مار کبرا را با دست می گیرند و دهانش را به شیشه نزدیک می کنند و در این موقع مار پوشش لاستیکی را گاز می گیرد و چند قطره سم داخل شیشه می ریزد .

در انواع افعیها احتیاجی به پوشش لاستیکی نیست و دندان سمی یا فنگ مستقیماً داخل شیشه قرار داده می شود و با فشار مختصری به غده سمی محلول سم داخل شیشه ریخته می شود  .

غلظت و مقدار سم بستگی به انواع و جثه مار‌ها و فصل سم گیری دارد . سم حاصل را در شرایط خاصی در دستگاه خشک کننده  یا در مجاورت P2O5 یا کلروکلسیم در دیسکاتور تحت خلاء یا بدون خلاء خشک می کنند که دور از نور ، رطوبت و حرارت می توان آنرا برای مدت زیادی حفظ کرد . رنگ سم در انواع مارها متفاوت است. ممکن است سفید روشن یا کدر یا زرد روشن یا نارنجی متمایل به قهوه ای باشد . گاهی سم مترشحه از غده‌های چپ و راست مار از حیث کمیت و کیفیت با هم اختلاف دارند و این تفاوت در جنسهای نر و ماده مارهایی که از یک نوعند نیز مشاهده می شود . مقدار سم کبرای نر بیشتر از سم کبرای ماده است ولی این نسبت در گروه افعیها صدق نمی کند . سم کبرای مسن و تیره رنگ بیشتر از کبرای جوان و کم رنگ می باشد . مقدار سم مار کبرا بیش از انواع دیگر مارهای ایرانی است .

بطور کلی با توجه به میزان ترشح سم و قدرت کشندگی یا LD50 آن ، ‌مار کبرا ، مار جعفری ، افعی یا گرزه مار و مار شاخدار به ترتیب از سایر انواع دیگر مارهای سمی ایران خطرناک تر هستند .

مقدار سم نوزادان مارهای سمی گاهی برای کشتن یک فرد بالغ کافی می باشد و گاهی مقدار تزریق سم به شکار کمتر است . این کیفیت بستگی به بلندی و کوتاهی دندان سمی ، ‌جثه ، تغذیه ،‌فصل و نحوه گزش دارد .

بر حسب گونه‌های مار ، علائم مار گزیدگی متفاوت است . حجم مار ، سن ، مقدار تزریق سم ، قدرت کشندگی سم ، محل تزریق سم در بدن و فاکتورهای متفاوت دیگر همگی قابل بررسی هستند . علائم بالینی شناخته شده از مسمومیت مار گزیدگی در ایران در جدول شماره ۹ بطور فشرده بیان شده است . گزش های خطرناک مار گزیدگی در ایران اکثرا مربوط به گروه افعیها و مخصوصاً گزش گرزه مار یا افعی است که غالباً در چراگاه‌ها و مناطق کشاورزی اتفاق می افتد . علائم بالینی این مارها معمولاً حدود ۱۵ دقیقه یا کمی بیشتر پس از گزش ظاهر می شوند . نشانی‌ها غالباً با درد ، تورم ، تشنگی ، تهوع و گاهی اسهال همراه هستند . تورم در ناحیه گزش به سرعت پیشرفت می کند و غدد لنفاوی مربوطه بزرگ و حساس می شود . کاهش فشار خون و تاکی کاردی می تواند پیش درآمد یک شوک باشد . اگر گزش در نواحی فوقانی بدن اتفاق افتد ،‌تورم طی ۲۴ ساعت گسترش می یابد ، ادرار کم می شود ، کبودی و طاول در محل گزش و افزایش درجه حرارت بدن حتی بدون عفونت دیده می شود .

مهمترین علائم بالینی مسمومیت‌های حاصل از گزش مارهای سمی ایران که تا به حال گزارش کرده اند . در مورد علائم بالینی مار شاخدار Psedocerastes persicus و کبرای جنوب ایران Walterinnesia aegyptia و سایر مارهای سمی ایران گزارش مدونی وجود ندارد .

معمولاً تورم حدود یک هفته ادامه دارد . نکروزهای موضعی که موجب سلب فعالیت بیمار گردد به ندرت دیده می شود . خونریزی و شوک باعث مرگ می گردد و درمان ناقص غالباً باعث ناهنجاری و میزان تلفات را به ۳۳ درصد افزایش می دهد .

گزش مار جعفری (Echis carinatus) دارای علائم مشابهی است ولی تورم چندان گسترش ندارد و شوک زودرس ندرتاً دیده می شود . طی ۶ ساعت سیر بیماری پیشرفت می نماید و اختلالات انعقادی ظاهر می شود . خونریزی هنگام سرفه کردن ، خونریزی از بینی و در ادرار و مدفوع خون وجود دارد .

اختلالت انعقادی ۳ تا ۴ هفته خاتمه می یابد . مواردی از مرگ به علت خونریزی داخلی تا ۳ هفته بعد از گزش هم گزارش کرده اند . با وجود مراقبت های بیمارستانی ممکن است ۵ تا ۱۰ درصد بیماران تلف شوند . علائم بالینی گزش افعی شاخدار (Cerastes) چندان مشخص نیست . درد موضعی ، تورم و طاول را معمولاً از نشانی های بالینی گزش این مار می دانند . موارد مرگ ناشی از گزش این افعی خیلی کم است . چون در تشخیص نوع مار شک و تردید دارند لذا جزئیات علائم بالینی کاملاً مشخص نمی باشد . در مورد علائم بالینی مار شاخدار ایرانی Pseudocerastes) اطلاعات کافی وجود ندارد . از نتایج بررسی سم این مار بر روی حیوانات آزمایشگاهی چنین استنباط می شود که گزش این مار برای انسان خطرناک است . همچنین در مورد گزش کبرای جنوب و غرب کشور (Walterinnesia) اطلاعات کافی وجود ندارد .

ولی در گزش کفچه مار (Naja naja oxiana) همانند سایر کبراها ، متعاقب گزش مار ، درد و تورم موضعی همراه با علائم عصبی از قبیل افتادگی پلکها ، تاری دید و اختلال بینایی و اتساع مردمک چشم و اختلال تکلم و مشکل بلع ممکن است در طی ۳۰ دقیقه ظاهر شود . فلج شامل تمام عضلات و از بین رفتن رفلکس‌های تاندونی ،‌خواب آلودگی و گیجی را به دنبال دارد . مشکل تنفس ، تشنج و اغماء و در نهایت مرگ را باعث می شود . چون سم کبرای جنوب و غرب کشور (Walterinnesia) شبیه سم کفچه مار است لذا ممکن است این نوع مار علائم بالینی مشابهی داشته باشند .

گزش مار دریایی موجب درد و تورم نمی شود . در حدود ۵۰ درصد از گزش های مار دریایی مسمومیت قابل توجهی را نشان نمی دهند . اولین تظاهرات مسمومیت حاصل از سم دریایی به صورت دردهای عضلانی است که الزاماً در نزدیکی محل گزش نمی باشد . بروز یا احساس درد معمولاً طی دو ساعت بعد از گزش است و عضلات در لمس دردناکند . علائم عصبی همانند آنچه در مسمومیت با کبرا گفته شده ممکن است دیرتر پدید آید . نارسایی تنفسی ،‌ایست قلبی در اثر هیپرکالمی یا نارسایی کلیوی ممکن است باعث مرگ بیمار شوند . اثرات سموم تمام مارهای دریایی ظاهراً مشابه اند .

گزش مارهای نیمه سمی ندرتاً باعث مسمومیت می شود . تظاهرات مسمومیت معمولاً به صورت درد ، تورم و خون مردگی در اطراف ناحیه گزش است و گاهی باعث تورم غدد لنفاوی ناحیه می شود . همچنین مواردی از گز گز و انقباضات غیر ارادی عضلانی ، افتادگی پلکها ، مشکل بلع و اختلال تنفسی و حتی مرگ گزارش شده است .

خوا ص درمانی سم مار

دانشمندان دریافته اند بهره گیرى از سم یک نوع مار کشنده مى تواند جان هزاران بیمار را از مرگ نجات دهد.

سم مار تایپان حاوى پروتئین معجزه آسایى است که بلافاصله خون را منعقد مى کند. از این پروتئین که فاکتور رایکس نام دارد مى توان براى توقف خون ریزى به هنگام جراحى قلب و عمل جراحى روى کسانى که در حوادث مجروح شده اند بهره برد. فاکتور رایکس این پروتئین احتمالاً قوى ترین عامل انعقاد خون است که تاکنون کشف شده است.

به گفته پژوهشگران، سم بسیار کشنده نوعى مار مى تواند در درمان ایست قلبى بر اثر ضعف عضلانى مؤثر باشد.

به گفته پژوهشگران استرالیایى، سم مار تاپیان در پیشگیرى از ایست قلبى در خرگوش هاى آزمایشگاهى مؤثر است و امید است اثر آن در آینده روی انسان نیز بررسى شود.

پژوهشگران با این بررسى به تهیه داروهاى پیشگیرى کننده ایست قلب امیدوار شده اند.

موضوع مار و سم آن مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته و با مراعات اصول فنی به تهیه بعضی فراورده ها ی داروئی اقدام کرده اند که برای عوارضی از نوع خونریزیهای شدید و برطرف کردن دردهای عصبی مورد استعمال قرار میگیرد . فراورده ای از سم مار کبرا را که قبلأ سمیت آن برای هر بیمار بطور جداگانه اندازه گیری شده باشد، می توان برای بر طرف کردن دردهای عصبی و ماهیچه ای یا بیماری صرع توصیه کرد. به نظر می رسد که سمیت این نوع فراورده به مراکز فوقانی مغز نفوذ نمی کند و ممکن است در آتیه به جای مرفین برای بعضی بیماران حساس نیز تجویز شود.

فراوده هائی که از سم افعی ها مانند بوتروپس(Bothrops) یا راسل (V.Russelli) ساخته می شود گاهی در درمان بیمارهای هموفیلی و خونریزیهای شدید از قبیل خونریزی رحم و شبکیه چشم و دهان به کار می رود. همچنین ممکن است که سم مار زنگی و کری فراورده ای تهیه شود که در درمان بیماریهای صرع، آسم یا تنگی نفس ، دردهای عصبی، لومباگو و سیاتیک مورد استفاده قرار گیرد. سم مار به عنوان بند آورنده خون هم مورد استفاده بوده است. برخی از سموم مارها علاوه بر فاکتور منعقد کننده، دارای فاکتور ضد انعقاد هم هستند. عمل این فاکتورها بستگی به غلظت سم دارد. در رقتهای کم خاصیت انعقادی و در رفتهای بالاتر خاصیت ضد انعقادی آنها ظاهر می شود.

در قدیم در بعضی کشورها از روغن مار برای از بین بردن غده ها و معالجه سرمازدگی دست و پا و بر طرف کردن بعضی دردهای عصبی استفاده می شد. برخی از مردم کشورهای آسیائی اعتقاد دارند که مخلوطی از مار مرده و ارسنیک در درمان سفلیس مؤثر است. یا مخلوط سم مار و ارسنیک و مرفین و مشک به عنوان داروی تقویت کننده قلنج های کبدی ناشی از بیماری وبا مفید است.