اصطلاح کلی فرم به گروهی از باکتری های خانواده انتروباکتریاسه ( باکتری های روده ای ) گفته می شود که دارای توانایی خاصی در تخمیر قند لاکتوز باشند [۴] . کلی فرم ها باکتری هایی هستند که همیشه در مجرای گوارشی حیوانات و انسان حضور دارند و در زباله ها و همچنین در گیاهان و مواد روغنی نیز یافت می شوند . از پایه ای و اساسی ترین آزمایشات تعیین آلودگی باکتریایی منبع آب و حتی غذا ، آزمایش شمارش کلی فرم ها می باشد که توسط سازمان سلامت و بهداشت جهانی در سال ۱۹۱۴ برای خانواده انتروباکتریاسه برگزیده شد .
آیا باکتری های کلیفرم مضر هستند ؟
اغلب کلی فرم ها عامل بیماری زا نیستند ، گرچه برخی سویه های نادر و کمیاب E.coli و مخصوصا سویه ۰۱۵۷ می توانند به شدت بیماری زا باشند . بیماری زایی این سویه ها در گله های گاو ، گوسفند ، مرغ ، خوک و حتی در بین انسان ها ( در اثر همبرگرهایی که خوب پخته نشده اند ) گزارش شده است .
از مهمترین باکتری های کلی فرم می توان به موارد زیر اشاره کرد :
سیتروباکتر ( Citrobacter ) : یک باکتری گرم منفی و از خانواده انتروباکتریاسه است . گونه های C.amalonaticus ، C.koseri و C.freundu از سیترات ها به عنوان منبع کربن استفاده می کنند و به خاطر توانایی شان در تبدیل تریپتوفان به اندول ، تخمیر لاکتوز و مصرف مالونات ( Malonate ) قابل تشخیص هستند .
انتروباکتر ( Entrobacter ) : باکتری گرم منفی ، بی هوازی اختیاری و میله ای شکل از خانواده انتروباکتریاسه است . بیشتر سویه های این باکتری پاتوژن می باشند و در شرایط مناسب عفونت های مجاری ادراری و دستگاه تنفسی را سبب می شوند . دو گونه مهم این جنس شامل E.cloacae و E.aerogenes می باشند .
اشرشیا ( Escherichia ) : باکتری گرم منفی بدون اسپور ، بی هوازی اختیاری ، میله ای شکل از خانواده انتروباکتریاسه می باشد که محل سکونت آن معده و روده حیوانات خونگرم می باشد و بخشی از ویتامین K میزبان را فراهم می کنند و به دلیل اینکه قابلیت تخمیز لاکتوز را در دمای ۴۴ درجه سانتی گراد دارند از سایر باکتری های خانواده انتروباکتریاسه متمایز می شود .
کلبسیلا ( Klebsiella ) : باکتری گرم منفی و اکسیداز منفی فاقد حرکت و میله ای شکل همراه با کپسول پایه ای پلی ساکاریدی حساس و برجسته است که عمدتا پاتوژن انسان می باشند . توانایی بالایی در بیماری زایی دارند و از جمله بیماری هایی که ایجاد می کنند شامل : پنومونی ، عفونت مجرای ادراری ، سپتی سمی ، عفونت های بافت نرم و … می باشد .
سراتیا ( Serratia ) : گرم منفی و بی هوازی اختیاری است و شاخص ترین گونه آن S.marcescens است . معمولا پاتوژن است و به بستری در بیمارستان نیاز است ( بیماری nosocomial است ) . همچنین گونه های کمیاب S.plymathica ، S.liquefaciens ، S.rubidaea و S.odoriferae از موارد عفونت زا می باشند . این جنس با تولید رنگ دانه های قرمز و ۳ آنزیم DNase ، لیپاز و ژلاتیناز از سایر گونه ها قابل تفکیک است .
باکتری های کلی فرم چیستند
از دیگر باکتری کلی فرم مهم دیگر می توان به استافیلوکوکوس اورئوس ( Staphylococcus aureus ) اشاره کرد که اغلب فلور طبیعی پوست و ناحیه اطراف بینی است و برخی اوقات می تواند بیماری زایی کند و عفونت های جلدی مثل عفونت زخم های جراحی ، عفونت گردش خون و پنومونی بوجود آورد . عده ای از آنها به آنتی بیوتیک مقاوم اند که آنها را با عنوان استافیلوکوک های مقاوم به متی سیلین ( MRSA ) می شناسند ولی همه آنها به آنتی بیوتیک مقاوم نیستند .
گسترش استاف از طریق تماس انسان به انسان صورت می پذیرد . همچنین تحقیقات دامپزشکان نشان می دهد که این باکتری از طریق حیوانات خانگی نیز می تواند منتقل شود و برای جلوگیری از عفونت و کنترل آن باید به طور مداوم و صحیح دست ها را با استفاده از آب گرم و صابون ، الکل و یا ترکیبات چهارتایی آمونیوم شست .
میزان مجاز کلی فرم در استخر شنا
در مورد استخرهای شنا ، به منظور ارزشیابی کیفیت باکتریولوژی ، آب باید در فواصل منظم هر ۲ هفته یکبار نمونه برداری و آزمایش شود . بر طبق استاندارد ، میزان مجاز کلی فرم ها در آب استخر حداکثر صد عدد در هر ۱ میلی لیتر آب است که نباید از این میزان تجاوز کند . البته باید به این نکته توجه داشت که میزان قلیائیت کل آب استخرهای شنا نباید بیش از ۱۵۰ میلی گرم در لیتر باشد . محدوده pH مناسب نیز ۷/۲ تا ۸ و کدورت آب کمتر از ۰/۵ NTU باید باشد .
از جمله متدها و روش های بررسی میزان کلی فرم ها در آب میتوان به Multiple tube method ، Plate count ، membrane filtration و pour plate اشاره کرد و محیط مک کانکی آگار ، محیط کشت مناسب برای رشد آنها می باشد که با رنگ آمیزی های کریستال ویوله و نوترال رد می توان آنها را مشاهده کرد .
منبع : انجمن عروسانه