ام آر آی مغزی یک روش پزشکی برای تصویر برداری از مغز است که با استفاده از میدان مغناطیسی و نرم افزارهای پیچیده کامپیوتری امواجی به سر می فرستد تا وضعیت دقیق و ظریف ساختارهای درون سر را به متخصصان مغز و اعصاب نشان دهد. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، وقتی شما درون دستگاه ام آر آی قرار می گیرید، به طور موقت آرایش مولکول های آب درون سلول ها و بافت های بدن شما تغییر کرده و در نتیجه یک تصویر ام آر ای ایجاد می شود. فرآیند تصویر برداری MRI بر خلاف CT اسکن، هیچ آسیب و عوارضی جانبی به همراه ندارد. به دلیل دقت بالای 90 درصد ام آر آی، در بسیاری از فرآیندهای تشخیصی جراحی مغز و اعصاب، لازم است از شما تصویر برداری MRI به عمل آید.
ام ار آی چیست؟
فرآیند عملکرد ام آر آی چگونه است؟
ام آر ای مغز برای چه منظور و کاربردی انجام می شود؟
نحوه انجام ام آر آی مغز چگونه است؟
آیا ام آر آی عوارض جانبی و خطری برای بیماران دارد؟
مراقبت های بعد از ام آر آی مغزی
تصویر برداری تشدید مغناطیسی (MRI) که به آن ام ار آی نیز گفته می شود، یکی از روش های پیشرفته تشخیصی است که با استفاده از ترکیب امواج رادیویی، میدان مغناطیسی و سیستم های پیشرفته کامپیوتری تصاویری دقیق و پر جزئیات از اندام ها و ساختارهای درونی بدن تهیه می کند. بر خلاف سیستم هایی تصویر برداری سنتی که بر پایه اشعه ایکس هستند (همچون تصویربرداری های معمول و یا CT اسکن)، ام آر آی از هیچ گونه اشعه پر انرژی و یا یونیزه شده ای استفاده نمی کند.
فرآیند عملکرد ام آر آی چگونه است؟
دستگاه ام آر آی یک ماشین بزرگ و سیلندری شکل است که میدان های مغناطیسی نیرومندی را در کسری از ثانیه در اطراف بدن بیمار ایجاد می کند. این میدان مغناطیسی در ترکیب با امواج رادیویی، اتم های هیدروژن مولکول های آب درون بدن را تحت تاثیر قرار داده و آرایش فضایی آنها را در جهت میدان تغییر موقت می دهد. پالس های امواج رادیویی که از اسکنر دستگاه ام آر آی ارسال می شوند به هسته اتم ها برخورد کرده و وضعیت معمول آنها را برای کسری از ثانیه عوض می کنند. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، هنگام بازگشت این هسته های اتم به حالت عادی، آنها تولید موج رادیویی می نمایند (از خودشان صدا تولید می کنند). این امواج بازگشتی توسط سیستم های نیرومند و پیشرفته کامپیوتری دریافت شده و سپس با استفاده از نرم افزارهایی خاص تبدیل به تصاویر دو بعدی و سه بعدی از ساختارهای درونی بدن که اسکن شده اند، می گردند.
تصویر برداری تشدید مغناطیسی (MRI) یا ام آر آی را می توان به جای CT اسکن در شرایطی به کار برد که بافت های نرم بدن هدف بررسی هستند. میزان دقت ام آر آی بالای 90% است در حالی که میزان دقت CT اسکن در بهترین حالت 75 درصد می باشد. اما نکته مهم این است که CT اسکن رو می توان به سرعت انجام داد و جواب آن نیز سریعاً آماده می شود. اما ام آر آی زمان بر بوده و در فوریت های اورژانسی نمی توان از آن بهره برد.
روش های جدیدی در تکنولوژی ام آر آی ایجاد شده اند که میزان دقت و توان بررسی MRI را چندین برابر افزایش داده اند. به عنوان نمونه، آنژیوگرافی تشدید مغناطیسی (MRA) نوعی خاص از ام آر آی می باشد که برای بررسی وضعیت گردش خون در شریان های بدن به صورت کاملاً غیر تهاجمی به کار می رود. روش MRA را می توان برای بررسی آنوریسم های مغزی و ناهنجاری های رگ های خونی در مغز، نخاع، قلب، و هر جای دیگری از بدن به راحتی و بدون هیچ اسیب و عارضه ای به کار برد.
نوع دیگر ام آر آی طیف نگاری تشدید مغناطیسی (MRS) است که برای بررسی ناهنجاری های شیمیایی بافت های بدن همچون مغز و نخاع کاربرد دارد. با استفاده از MRS می توان عفونت های ویروس HIV در مغز، انواع سکته های مغزی، ضربه ها و آسیب های مغزی، کما، بیماری آلزایمر، تومورهای مغزی، و بیماری تصلب چندگانه (MS) را در مغز و نخاع بدون هیچ آسیب و تهاجمی، بررسی نمود.
به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، ام آر ای کارکردی (fMRI) نوعی دیگر از ام آر آی می باشد که برای بررسی وضعیت فعالیت نواحی خاصی مغز و عملکرد آنها به کار می رود. این روش به ویژه برای شناسایی نوع آسیب های وارده به مغز بر اثر سکته های مغزی، تومورهای مغزی، و آسیب های تروماتیک مغزی (TBI) کاربرد خاص دارد. حین اجرای ام آر آی کارکردی، از شما خواسته می شود کار خاصی را انجام دهید (همچون خواندن یک متن یا تکرار چیزی که شنیده اید، یا حتی دیدن تصویر) و همزمان از مغز شما ام آر ای پشت سر هم انجام می شود. به این ترتیب مشاهده می شود که پس از آسیب های مغزی، کدام بخش از مغز که در حال عادی فعال است از فعالیت باز ایستاده و یا دچار کم فعالی شده است. به نظر دکتر محمد صمدیان جراح برتر مغز و اعصاب تهران در ساختمان پزشکان آریا، استفاده از fMRI روشی نوین برای تصمیم گیری دقیق محل جراحی مغز و اعصاب می باشد.
ام آر ای مغز برای چه منظور و کاربردی انجام می شود؟
دلایل بسیار زیاد و متنوعی برای استفاده از ام آر ای مغز توسط جراحان مغز و اعصاب وجود دارد. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، ترجیح جراحان مغز و اعصاب این است که پیش از هر گونه مداخله برای درمان مشکلات مغز و نخاع، در صورت امکان تصویر برداری MRI از سر و ستون فقرات بیمار بسته به محل ضایعه و آسیب به عمل آید. به دلیل کیفیت و دقت بالای تصویربرداری ام آر آی و نیز داده های کامپیوتری آن، می توان در جراحی های میکروسکوپی و نورو آندوسکوپی از آنها به عنوان هدایت گر (نویگاتور) جراحی استفاده نمود.
دلایل معمول و عمده استفاده از ام آر ای مغز برای بیماران توسط جراحان مغز و اعصاب عبارتند از:
- آنوریسم مغزی
- تصلب چندگانه (مالتیپل اسکلروزیس، MS)
- آسیب دیدگی های نخاع و ستون فقرات
- بیرون زدگی و یا پارگی دیسک های کمر
- هیدروسفالی
- آبسه مغزی
- ناهنجاری های مادرزادی
- انواع سکته های مغزی
- عفونت های مغزی
- تومورهای مغزی
- آنسفالوپاتی
- بیماری های نورودژنراتیو
- کیست های مغزی
- ورم و التهاب مغزی
- اختلالات هورمونی نظیر آکرومگالی، سندرم کوشینگ، پرولاکتینوما، و ژیگانتیزم
- خونریزی مغزی
- مشکلات رشدی یا ساختاری مغزی (بدشکلی چیاری)
- مشکلات عروق خونی مغز و نخاع
- آسیب های مغزی تروماتیک (TBI)
- مشکلات ناشی از آسیب های مغزی قبلی
در عین حال طبق نظر دکتر محمد صمدیان جراح برتر مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، تصویر برداری MRI از سر می تواند در تشخیص میزان آسیب وارده به مغز شما بعد از سکته مغزی و یا ضربه به سرتان به جرح مغز و اعصاب کمک نماید. در صورت داشتن علایم زیر نیز جراح مغز و اعصاب برای شما ام آر آی را تجویز خواهد نمود:
|
|
|
|
|
|
|
علایم فوق الذکر ممکن است به دلیل وجود مشکلی در مغز باشند که با استفاده از تصویر برداری MRI می توان آنها را با دقت بالایی تشخیص داد.
نحوه انجام ام آر آی مغز چگونه است؟
به طور معمول اسکن ام آر آی مغزی به صورت سرپایی بوده و نیاز به بستری نیست، مگر آن که به دلایلی خاص لازم به بستری پیش و یا پس از اسکن برای شما باشد. جزئیات مراحل ام آر آی مغز در افراد مختلف حسب وضعیت آنها و آزمایشات مورد نظر جراح مغز و اعصاب متفاوت بوده و ممکن است بین 20 تا 60 دقیقه تصویربرداری طول بکشد. به گفته دکتر محمد صمدیان، استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، مراحل کلی تصویر برداری MRI مغز و نخاع به شرح زیر می باشند:
- از شما خواسته می شود لباس، جواهرات و زیورآلات، کلاه گیس، عینک، لنز، ابزارهای کمک شنوایی، گیره سر، دندان مصنوعی متحرک، و یا سایر اشیائی که ممکن است در تصویر برداری ام آر آی تداخل کنند را در آورید.
- به شما گان (لباس مخصوص استریل محیط های بیمارستانی) می دهند تا بپوشید.
- در صورت نیاز به تزریق ماده حاجب، آن را از طریق رگ دست یا بازوی شما تزریق می نمایند.
- شما بر روی تخت دستگاه MRI دراز می کشید که به درون یک ماشین تصویر برداری بزرگ دایره ای می رود. در صورت نیاز به ثابت نگاه داشتن بدن، از بالش های و بندهای مخصوص استفاده می شود.
- متخصص تصویربرداری در اتاق کنترل که فضایی جداگانه است و دیواری شیشه ای با فضای تصویربرداری دارد، نشسته و از طریق میکروفون و بلند گو با شما در تماس دایم است. هر زمان طی فرآیند تصویر برداری ام آر ای دچار مشکل شدید می توانید به متخصصان به سرعت بگویید. آنها در تمام مدت با دوربین مراقب سلامت شما هستند.
- به شما گوشی های مخصوصی داده می شود تا جلوی سر و صدای داخل اسکنر دستگاه را بگیرد. گاهی اوقات این گوشی های موسیقی ملایم آرامش بخشی نیز پخش می کنند.
- طی فرآیند تصویر برداری MRI صدای کلیک (تق تق) بلندی به گوشتان می رسد که همان پالس های امواج رادیویی در برخورد با میدان مغناطیسی هستند.
- لازم است طی تمامی مراحل تصویربرداری شما ثابت و بدون حرکت بمانید. در غیر این صورت کل اسکن شما از بین خواهد رفت.
- در جاهایی از تصویربرداری ممکن است به شما گفته شود برای چند ثانیه نفس خود را حبس نموده و یا نفس نکشید. نگران نباشید، بلافاصله به شما گفته می شود که می توانید نفس خود را رها کنید.
- در صورت تزریق ماده حاجب ممکن است شما احساس گر گرفتگی، احساس سرما، احساس شوری یا طعم فلز در دهان، سر دردی خفیف، خارش، حالت تهوع و یا استفراغ نمایید. تمامی این تاثیرات به طور معمول ظرف مدت کوتاهی از بین خواهند رفت و جای نگرانی نمی باشد.
- اگر مشکل تنفسی، تعریق، بی حسی (سر شدن) یا تپش قلب دارید، فوراً متخصصان تصویربرداری MRI را مطلع نمایید.
- پس از اتمام تصویربرداری، تخت دستگاه به آرامی بیرون آمده و به شما برای پایین آمدن از آن کمک می شود.
- در صورتی که سرم ماده حاجب به شما متصل بوده باشد، آن را از دست شما در می آورند.
خود فرآیند تصویربرداری ام آر آی هیچ گونه دردی برای کسی ایجاد نمی کند، اما خوابیدن روی تخت دستگاه و تزریق ماده حاجب به ویژه اگر پس از ضربه و آسیب به مغز و نخاع، و یا جراحی مغز و ستون فقرات شما بوده باشد، ممکن است برای شما آزارنده شود. بنابراین، در صورت وجود هرگونه ناراحتی به متخصصان MRI بگویید تا با تجهیزات کمکی، سطحی که بدن شما روی آن قرار دارد را تا جای ممکن برای شما راحت و کم فشار نمایند.
آیا ام آر آی عوارض جانبی و خطری برای بیماران دارد؟
بسیاری از افراد به دلیل اینکه هیچ شناختی از ساختار و عملکرد ام آر آی مغزی ندارند تصور می کنند که MRI همچون CT اسکن اشعه داشته و خطر سرطان و تومور مغزی را برای آنها به همراه دارد. اما با توجه به اینکه در این سیستم هیچ گونه تابشی وجود ندارد، امکان بروز آسیب و خطر در این زمینه نیست.
به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، با توجه به استفاده از آهنرباهای قوی در سیستم ام آر آی، لازم است مراقبت هایی را صورت داد و برای برخی افراد انجام اسکن MRI مجاز نیست. بیمارانی که دستگاه های ایمپلنت فلزی دارند، همچون دستگاه های ضربان ساز، دریچه مصنوعی قلب، کلیپس های فلزی (درمان آنوریسم مغزی)؛ ایمپلنت های شنوایی، افرادی که پلاتین بابت شکستگی در بدن دارند، و جانبازانی که در بدن خود گلوله و یا ترکش های بجا مانده از جنگ تحمیلی را دارند جزو افرادی هستند که نمی توان در مورد آنها MRI را به کار برد
البته امروزه تکنولوژی ایمپلنت ها تا حد زیادی پیشرفت کرده و از آلیاژهایی استفاده می شود که مشکلی برای MRI ایجاد نکنند. اما در هر صورت لازم است در صورت وجود هر جسم خارجی به ویژه فلزی در بدن خود، متخصصان تصویر برداری MRI را پیش از انجام اسکن مطلع نمایید.
در صورتی که از مکان های بسته هراس دارید (کلاسترو فوبیا)، لازم است به پزشک خود بگویید تا به شما پیش از اسکن ام آر آی داروهای ضد اضطراب مناسب بدهند تا مشکلی برایتان پیش نیاید. اسکن MRI و ماده حاجب آن طبق تحقیقات حتی در 3 ماهه نخست بارداری خطری برای زنان و جنین ندارد.
در صورتی که نیاز به استفاده از ماده حاجب برای افزایش کنتراست تصویربرداری MRI باشد، ممکن است در مواردی نادر ایجاد حساسیت های آلرژیک ایجاد نماید. اگر سابقه حساسیت به داروهای حاجب، ترکیبات ید دار و یا آلرژی‌های خاص دارید، لازم است حتماً متخصصان MRI را پیش از تزریق و یا مصرف داروهای حاجب مطلع نمایید.
مراقبت های بعد از ام آر آی مغزی
بعد از اتمام ام آر آی مغزی لازم است شما به آرامی از روی تخت دستگاه بلند شوید تا دچار سرگیجه و عدم تعادل ناشی از درازکش بودن حین فرآیند تصویر برداری MRI نشوید.
در صورتی که برای انجام تصویر برداری ام آر آی از داروهای خواب آور و یا مسکن استفاده نموده اید، لازم است تا زمان بر طرف شدن تاثیرات رخوت زای آنها در محل استراحت کنید. همچنین لازم است از رانندگی بعد از تصویربرداری MRI اجتناب نمایید.
به گفته دکتر محمد صمدیان جراح برتر مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، در صورتی که برای تصویربرداری ام آر ای شما از ماده حاجب استفاده شود، متخصصان شما را تا زمانی زیر نظر خواهند داشت تا اثرات جانبی یا واکنش بدن شما به ماده حاجب (مثل خارش، تورم، راش، یا مشکلات تنفسی) را مشاهده نموده و در صورت نیاز مداخلات درمانی لازم را انجام دهند.
در صورتی که پس از مراجعه به منزل در محل تزریق ماده حاجب احساس درد، قرمزی، و یا تورم نمودید، لازم است پزشک خود را مطلع نمایید تا بررسی شود که آیا این علایم ناشی از حساسیت به ماده حاجب بوده و یا اینکه دلیل آن عفونت است؟
به غیر از موارد فوق، هیچ مراقبت خاصی پس از اسکن MRI مغز و نخاع لازم نیست. می توانید رژیم غذایی و فعالیت بدنی معمول خود را پی بگیرید، مگر اینکه پزشک معالج شما دستور خاصی برایتان تجویز نماید. در نظر داشته باشید که این موارد راهنماهایی کلی هستند و ممکن است حسب وضعیت، نوع MRI و بیماری خاص شما، جراح مغز و اعصاب دستورالعمل های مراقبتی اختصاصی تجویز نماید. دکتر صمدیان به عنوان جراح مغز و اعصاب در تهران و استاد تمام دانشگاه شهید بهشتی یکی از بهترین گزینه ها در بررسی تومورها و بیماری های جراحی مغز و اعصاب کشور می باشند