نقش والدین در تحریک و رشد ذهنی نوزادان بسیار مهم است
ریشه “رشد ذهنی نوزاد” در تعامل اجتماعی قرار دارد. کودکان از طریق فعالیتهای مشترک با اعضای پختهتر جامعه خود، به شیوهای که در فرهنگ آنها معنی دارد، در فعالیتها و تفکر مهارت کسب میکنند.
فضای خانوادگی مناسب در پرورش ذهنی کودکان تأثیر زیادی دارد. فضای مناسب خانوادگی شامل محیطی سازمان یافته و تحریککننده و والدینی ترغیبکننده و بامحبت است که به صحبت با کودکان خود اهمیت میدهند. چنین فضای خانوادگی در رشد ذهنی کودک و عملکرد ذهنی وی در آینده (مانند پیشرفت تحصیلی در سالهای مدرسه) بسیار مؤثر است (برک، ۱۳۹۳).
آگاهی والدین از این مسأله که تحریکات و رفتارهای آنها در پرورش و رشد مهارتهای ذهنی نوزادانشان مؤثر است، بسیار مهم میباشد. اینکه از بدو تولد واکنشها و فعالیتهای ذهنی کودکمان را تحریک و تقویت کنیم، در رشد شناختی کودک مؤثر است. در این مقاله به این موضوع میپردازیم که والدین از بدو تولد کودکشان چه فعالیتهایی را میتوانند انجام دهند تا نقش محوری خود را بر رشد ذهنی کودکشان ایفا کنند.
تحریک رشد ذهنی نوزاد تولد تا ۶ ماهگی
فهرست سرفصل ها
- برای فرزندتان کتاب بخوانید! بله، حتی برای نوزادتان. به اوکتابهای مصور با رنگهای شاد و تفاوت زیاد بین رنگها و طرحها نشان دهید.
- با نوزادتان حرف بزنید. به او نگاه کنید. به روی او بخندید و از روز تولدش با او گفتگو کنید. او عاشق گوش دادن به شما خواهد شد.
- یک آینه نشکن در تختش یا نزدیک میز تعویض لباسش بگذارید تا صورت و حرکاتش را در آن ببیند. یک آینه بزرگ به دیوار نصب کنید تا او حرکات خودش را هنگام بازی روی زمین در آن ببیند.
- برایش اسباب بازیهایی بخرید که صداهای متفاوتی تولید میکنند؛ مانند اسباب بازیهای موزیکال که وقتی لمس میشوند، صدا تولید میکنند. نوازدتان خواهد آموخت که ضربه زدن به اسباب بازی صدای خوشایندی ایجاد خواهد کرد.
- موسیقی گوش کنید. آواز بخوانید! چون نوزاد دارید، خودتان را محدود به شنیدن موسیقی مخصوص کودکان نکنید. کودکتان عاشق هر گونه موسیقی که برایش پخش میشود، خواهد شد پس آهنگهایی را انتخاب کنید که خودتان هم دوست دارید گوش بدهید.
- با دادن زنگ، زنگوله، زایلوفون (نوعی ساز) یا طبل به او اجازه دهید کشف کند که اجسام گوناگون صداهای متفاونی دارند.
تحریک رشد ذهنی نوزاد ۶ تا ۱۲ ماهگی
- اسباب بازیهایی برایش بخرید که صداهای متفاوتی تولید میکند؛ مثل اسباب بازی موزیکال، بهخصوص آنهایی که با لمس، صدا ایجاد میکنند.
- یک جعبه را از اجسام ساخته شده از فلز، پلاستیک و چوب پر کنید. بگذارید کودکتان آن را خالی کند و محتویاتش را بررسی کند. او به تفاوت آنها در لمس توجه خواهد کرد و وقتی با یک قاشق چوبی به آنها ضربه میزند، به صداهای متفاوتی که ایجاد میکنند، گوش خواهد داد.
- در نه ماهگی، کودکان نه تنها به اجسام جدید بلکه به آدمهای جدید نیز علاقه نشان میدهند؛ بهویژه کودکان دیگر. به یک گروه بازی ملحق شوید تا فرزندتان با کودکان و بزرگسالان در بیرون از خانه وقت بگذراند.
- بازیهای علت و معلول انجام دهید. ظرفی را از اشیاء، آّب یا شن پر کنید و بعد آن را خالی کنید یا برجی را با قطعات بازی بسازید و بعد آن را خراب کنید. (شاید او هیچ وقت از این بازی خسته نشود!)
- قسمتی از یک جسم را زیر پتو مخفی کنید و از فرزندتان بپرسید که آن جسم کجا است. در این سن کودکان میتوانند در ذهنشان کل جسم را بازسازی کنند حتی اگر فقط بخشی از آن را ببیند.
- کودکتان را به محیطهای جدید ببرید تا به اجسامی تازه نگاه کند. در پارک به درختان، گلها و پرندگان نگاه کنید. به یک کافه بروید و به او آدمهای دیگر را نشان دهید که حرف میزنند و میخندند. با او به یک مغازه فروش حیوانات خانگی یا آکواریوم بروید تا ماهیهایی که شنا میکنند را ببیند.
- دست کم به مدت بیست دقیقه در روز برای کودکتان کتاب بخوانید. به او نقاشیهای شاد کتابهای مصور را همراه با توضیحاتی مختصر نشان دهید. وقتی با هم کتاب را میبینید، از او بپرسید: «اسب کجا است؟»
- از فرزندتان سؤالاتی بپرسید تا با اشاره پاسخ دهد؛ مثل «دماغت کجاست؟» یا «بابا کجا است؟»
- جورچین (پازل)های کوچکی تهیه کنید که بر روی هر قطعهشان دسته کوچکی داشته باشد. اگر چه ممکن است فرزندتان نتواند در حال حاضر قطعات را در جای درست بگذارد، از رنگها و بازی با قطعات لذت خواهد برد. او در نهایت چیدن درست آنها را یاد خواهد گرفت.
- اسباب بازیهایی تهیه کنید مانند لیوان یا جعبههایی که داخل هم بروند. به فرزندتان نشان دهید چطور آنها را روی هم بگذارد و بعد از هم جدا کند.
- یک اسباب بازی دارای قطعات متحرک زیاد تهیه کنید. فرزندتان مفاهیم بالا و پایین، باز و بسته و درون و بیرون را هنگام بازی با قطعات متنوع آن یاد میگیرد.
- بازیهای دارای اثر علت و معلول انجام دهید؛ مثل پر کردن ظروف با قطعات کوچک، آب یا شن و بعد خالی کردن آنها یا ساختن یک برج با قطعات مکعبی و بعد خراب کردن آن (به نظر میرسد این کارها موجب سرگرمی بسیار زیادی میشوند).
- «اسباب بازی را پیدا کن» را با او بازی کنید. بگذارید فرزندتان ببیند شما یک اسباب بازی بزرگ را زیر پتو قایم میکنید و وقتی از او میخواهید که آن را پیدا کند، او متوجه میشود پتو صاف نیست و به یاد میآورد شما اسباب بازی را زیر آن گذاشتهاید. او پتو را کنار میزند تا اسباب بازی را پیدا کند.
- کودکتان به تدریج یاد میگیرد که در پایان روز خسته میشود. شب هنگام، وقتی او به طور طبیعی خسته است، یک برنامه منظم خواب ترتیب دهید تا بدن او فرصت کافی برای تجدید قوا داشته باشد و برای فردا آماده باشد.
چنانچه مشخص است، نقش والدین در تحریک و رشد ذهنی نوزادان بسیار مهم است. والدین از طریق راهکارهای گفته شده و حتی با خلاقیت خود از طریق بهکارگیری شیوههایی شبیه به نکات بیان شده و با کمک ابزارها و اسباب بازیهای ساده میتوانند محیطی مناسب برای پرورش و رشد ذهنی کودکانشان فراهم کنند. امکانات راهکارهای مطرح شده در دسترس والدین بوده یا فراهم کردن آنها آسان است (مانند اسباب بازیهای مطرح شده که در بیشتر خانههایی که نوزاد دارند یافت میشود و هزینه کمی دارد). علاوه بر این برخی نکات نیز صرفاً بر جهتدهی رفتار والدین و تأکید ویژه بر برخی برخوردها و فعالیتهای والدین در قبال کودکان تأکید دارد (مانند صحبت با کودک، داستان گفتن، پرس و جو از کودک و…)
منابع:
bamom.net
برک، لورا. (۱۳۸۹). روانشناسی رشد (جلداول). (ترجمه یحیی سیدمحمدی). نشر: ارسباران.
لوهر، جیمی و مه یرس، جن. (۱۳۹۱). پرورش کودک، چگونه به رشد جسمی، ذهنی، زبانی و فردی کودک خود کمک کنیم؟. (ترجمه دکتر سیامک ملکی). تهران: ارجمند.