آب ژاول چیست و چه کاربردی دارد ؟ | آب ژاول(وايتكس)Vaytks Bleach
آب ژاول؛ ویژگی ها و کاربردهای آن
آب ژاول(وايتكس)Vaytks Bleach
نام عمومی: وايتكس (آب ژاول) Vaytks Bleach
نام تجاری: Vaytks Bleach آب ژاول (Javel Water)
نام علمی: هيپو كلريت سديم(Sodium Hypochlorite)
سایر اسامی: آنتي فرمين، اكسيد كلريد سديم، اكسي كلريد سديم
آب ژاول چیست؟
رايجترين ماده اي که از آن، به عنوان سفيد کننده استفاده ميشود، آب ژاول است. آب ژاول که در فارسی به آن مایع سفید کننده و وایتکس نیز گفته میشود، محلولی است که برای گندزدایی و بو زدایی به کار میرود. آب ژاول در تولید مایعات سفید کننده و همچنین در صنایع بهداشتی، صنایع کاغذ و مقوا و نساجی کاربرد دارد. آب ژاول یک ماده معدنی است و خاصیت بازی دارد.
خواص فیزیکی آب ژاول
سفيد کنندهها و آب ژاول، همان محلول 5 درصد هيپوکلريت سديم هستند. آب ژاول محلولی ناپایدار است و در اثر حرارت و نور به تدریج خاصیت خود را از دست میدهد، رنگ آب ژاول نزدیک به زرد و طعم و بوی آن تند است.
ویژگی های شیمیایی آب ژاول
آب ژاول (مایع سفید کننده و وایتکس نیز گفته می شود) محلولی است حاوی درصدی از هیپوکلریت سدیم (NaOCl) در آب.این نسبت بسته به مصارف مختلف، متفاوت است. آب ژاول ماده ای سمی است. خاصیت ضدعفونی کننده آب ژاول به دلیل تولید کلر آزاد می باشد. چنانچه آب ژاول به اشتباه نوشیده شود باید فورا شیر نوشید.
تاریخچه آب ژاول
آب ژاول محلولی است از ۱۰ تا ۱۶ درصد هیپوکلریت سدیم (NaOCl) در آب. این محلول را برتوله، کشف کرد و چون نخست در محله پاریس تولید میشد، به آب ژاول معروف شد.
فرایند های تولید آب ژاول
آب ژاول را از دمیدن گاز کلر در محلول سدیم هیدروکسید تهیه میکنند. از جمله آزمایشهایی که روی آب ژاول انجام میشود تعیین مقدار کلر آزاد و تعیین مقدار NaOHاست.
• واکنش سود سوزآور با گاز کلر
Cl۲ + NaOH —-> NaClO + NaCl + H۲O
همانطور که از واکنش بالا پیداست، چنانچه گاز کلر را در محلول سود سوزآور وارد کنید، آب ژاول تولید میشود. تمامی مخازن و لولههای داخل آن که برای تولید مایع سفید کننده بکار میروند باید از جنس PVC باشند، زیرا گاز کلر در مجاورت با رطوبت با هر فلزی ترکیب شود باعث خوردگی آن میشود.
در داخل مخزن سود را میریزند و از پایین گاز کلر را وارد میکنند. میل ترکیبی گاز کلر با سود بسیار زیاد است، به همین دلیل گاز کلر در خلال زمانی که از ته مخزن به سطح مخزن میرسد، جذب میشود. در اینجاست که هرچه خروجی گاز کلر از سطح مخزن کمتر باشد نشاندهنده این است که واکنش تولید آب ژاول دارد به خوبی صورت میگیرد.
آنچه در رابطه با تهیه آب ژاول به روش فوق اهمیت دارد، دقت در کنترل، به هنگام تولید آن است زیرا چنانچه تزریق کلر قبل از خاتمه عمل متوقف نشود، واکنش برعکس شده و بسرعت دما بالا میرود و محصول از بین میرود. حسگری که اوپراتور واحد تولید آب ژاول را در قطع به موقع تزریق گاز کلر یاری میدهد ORP نام دارد و بر اساس اکسایش /کاهش کار میکند.
اگر pH به حدود ۱۲/۲ تا ۱۲ برسد واکنش پایان یافتهاست. از آنجائیکه هرچه محیط سردتر باشد واکنش تولید آب ژاول نیز بهتر صورت میگیرد بایستی دقت شود تا دما از ۴۲ درجه سانتیگراد بالاتر نرود. در یک تولید نرمال آب ژاول، گاز کلر از حدود ۲۰ درجه شروع شده و در دمای ۴۲ درجه پایان میگیرد. این محلول را برتوله، کشف کرد و چون نخست در محله ژاول پاریس تولید میشد، به آب ژاول معروف شد.
• تولید آب ژاول به وسیله الکتروليز محلول NaCl
روش وسيع ديگري که براي تهيه آب ژاول یا هيپوکلريت سديم استفاده ميشود، الکتروليز محلول غليظ نمک سديم کلريد است. اين سلولهاي الکتروليتي، ديافراگم يا غشائي نداشته و در جريان بالا و در محلولي نسبتا خنثي بکار گرفته ميشوند. اين سلولها جهت بکار گيري در درجه حرارت پائين طراحي ميشوند که محلول سود سوزآور کاتد را به تماس با کلر متصاعد شده از آند در ميآوردند.
• تولید آب ژاول به کمک واکنش سديم بيکربنات با کلسيم هيپوکلريت
روش ديگري براي تهيه آب ژاول سديم هيپوکلريت ميباشد که فرمول واکنش به شرح زير ميباشد:
Na2CO3 + Ca(OCl)2 —-> 2NaOCl + CaCO3
قدرت اکسيدکنندگي سديم هيپوکلريت
بطور کلي،آب ژاول یا سفيد کننده، در واقع يک عامل اکسيد کننده ميباشد. فعاليت آن، به اين وسيله اندازه گيري ميشود که چه مقدار کلر قابل دسترسي وجود دارد. کلر فعال (کلر قابل دسترس) اندازه اي از قدرت اکسيدکنندگي کلر موجود در سفيد کننده ميباشد. در پودرهاي سفيد کننده CaOCl2 مقدار کلر قابل دسترس همان درصد کلر در پودر ميباشد.
اما در سديم هيپوکلريت مقدار کلر قابل دسترس دو برابر در صد موجود در پودرهاي سفيد کننده ميباشد. زيرا قدرت اکسيدکنندگي -OCl دو برابر اکسيدکنندگي Cl2 است. احياي OCl (کلر با اکسايش +1) به Cl (کلر با اکسايش -1) با دو الکترون انجام ميشود، در حاليکه احياي Cl2 به -Cl با يک الکترون براي هر کلر انجام ميگيرد.
تولید آب ژاول در ایران
از آنجا که در ایران آب ژاول با نام تجاری وایتکس عرضه شده بیشتر با این نام شناخته میشود. اگرچه سایر شرکتهای سازنده آب ژاول از عبارت مایع سفید کننده استفاده میکنند. از جمله شرکت های تولید کننده عمده آب ژاول در ایران میتوان به پتروشیمی شیراز و پتروشیمی بندر امام و پتروشیمی اروند اشاره کرد.
کاربردهاي آب ژاول
محلول هيپوکلريت (آب ژاول) تمام ميکروبها اعم از قارچ، ويروس و باکتري را نابود ميکند. از آب ژاول بعنوان يک ضد عفوني کننده و ماده دفع بو در لبنياتها، مخازن آب، دفع فاضلابها استفاده می شود. از آب ژاول براي اهداف خانگي از قبيل ضد عفوني کردن لگنها و وان حمام، لباسها، آشپزخانه و … و نيز در ضد عفوني کردن آزمايشگاههايي که در معرض ويروس هپاتيت هستند (مثل همودياليز) و اماکن تهيه و توزيع مواد غذايي استفاده ميشود.
همچنين از محلول رقيقتر آب ژاول در شستشوي زخمهاي آلوده که باز تازه نباشند، استفاده ميشود. آب ژاول در طول جنگ جهاني اول، در معالجه زخمها بعنوان محلول ضد عفوني کننده و التيامبخش مورد استفاده قرار گرفته بود.
استفاده از آب ژاول در لباسشويي و براي ضد عفوني کردن لباسها توصيه ميشود. حتي خود لباسشويي را هم ميتواند با آب ژاول و آب داغ ضد عفوني کنيد. بدين ترتيب که مقداري آب ژاول را درون لباسشويي ريخته و بگذاريد تا با آب داغ (بدون لباس) ده دقيقه کار کند.
همانطور که قبلا ذکر شد، ماده اوليه اکثر سفيد کنندهها که در قديم به آب ژاول معروف بودهاند، هيپوکلريت سديم است. آب ژاول براي پاک کردن لکه کپک، خون، قهوه، تنباکو، آب ميوه و بسياري ديگر از لکهها مناسب است. براي از بين بردن اين لکهها، يک قاشق آب ژاول را در يک ليوان آب بريزيد و به کمک قطره چکان روي لکه بريزيد. آب ژاول به عنوان سفيد کننده براي پنبه، کتان، چتائي، ابريشم مصنوعي، خمير کاغذ و مرکبات مفيد است در حقيقت بيشترين کلر خريداري شده جهت سفيد کردن محصولات سلولزي قبل از استفاده به هيپوکلريت تغيير داده ميشود.
مزيت آب ژاول
مزیت آب ژاول اين است که خاصيت ضدعفوني کننده نيز دارد، زيرا يک سفيدکننده کلردار است. افزودن مقدار کمي پربورات به آب ژاول، قدرت سفيدکنندگي آن را افزايش ميدهد. البته بايد توجه داشت که آب ژاول یا محلول هيپوکلريت سديم، ناپايدار است و در مجاورت نور و گرما، يون -OCl تجزيه شده، اکسيژن آزاد ميکند و در نتيجه از شدت عمل آن کاسته ميشود. لذا بايد آب ژاول را در ظروف مات و نيز دور از گرما نگهداري کرد. همچنين بهتر است محلولهاي تازه استفاده شود، زيرا به هر حال در اثر ماندن بسادگي تجزيه ميشود.
اطلاعات ایمنی در ارتباط با مصرف آب ژاول
بخارات آب ژاول سبب تحریک چشم و پوست می شود. خوردن آب ژاول ممکن است سبب تهوع، درد شدید معده، و در برخی موارد باعث مرگ شود. آب ژاول قابل انفجار نیست و مخرب لایه ازن می باشد.
آب ژاول، باعث از بين رفتن پشم ميشود، براي همين بايد از آن براي پارچههاي پشمي و نيز ابريشمي و چرم استفاده کرد همچنین خيس کردن زياد پارچهها در آب ژاول سبب ضعيف شدن الياف آنها ميشود. آب ژاول ، سبب خوردگي فلزات و وسايل فلزي ميشود.
آب ژاول، ماده اي بسيار سمي است و نبايد آن را در محيط هاي بسته بکار برد و از بکار بردن آن به همراه جوهر نمک و موادي مثل آن نيز بايد جدا خودداري کرد (يعني هميشه آن را به تنهايي و بدون مخلوط با پاک کنندههاي ديگراستفاده کنيد). زيرا اين دو با هم، گاز بسيار سمي و کشنده کلر را تشکيل ميدهند.
منابع:
yjc.ir
petronet.ir